"Nikt z nas nie może czuć się pewnie". Czym jest bezpieczeństwo społeczne?

Jedną z pierwszych osób, które użyły sformułowania "bezpieczeństwo społeczne" (social security), był amerykański uczony Isaac Max Rubinow, który łączył ten termin z działaniami państwa wobec zagrożeń „czterech jeźdźców Apokalipsy” – wypadków, chorób, starości oraz bezrobocia. Po raz pierwszy tego terminu w dokumentach użyto w ustawie "The Social Security Act" w USA z 1935 roku podpisanej jeszcze przez Franklina Delano Roosvelta.

Czym obecnie jest bezpieczeństwo społeczne?

Dr Michalik stwierdza, że nie da się tego jednoznacznie sprecyzować. To termin, po który sięgają różne nauki, m.in. socjologia, ekonomia i nauki prawne.

W naszym Instytucie Instytucie Bezpieczeństwa i Administracji rozważamy to pojęcie pod kątem nauk o bezpieczeństwie i nauk prawnych. Więc możemy założyć, że bezpieczeństwo socjalne to cały kształt działań, które realizują zarówno organizacje pozarządowe, jednostki administracji samorządowej, ale i sami obywatele. Celem zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa zarówno osobom, rodzinom jak i grupom społecznym, celem niedopuszczenia do marginalizacji i wykluczenia tych grup społecznych.

- dr Andrzej Michalik

Mimo sytuacji za naszą wschodnią granicą (wojna w Ukrainie czy agresywna polityka Rosji wobec członków sojuszu NATO) i zewnętrznych zagrożeń dla państwa, bezpieczeństwo narodowe spełnia istotną rolę.

To co właściwie najlepiej realizuje zadania w zakresie realizacji bezpieczeństwa socjalnego realizują różne jednostki. To zarówno państwo, jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe, ale też i sami obywatele. Nie możemy tutaj oczywiście zapominać również o służbach mundurowych, które pełnią bardzo istotną rolę. Jeżeli chodzi o jednostki samorządu terytorialnego, to musimy pamiętać o instytucjach wyspecjalizowanych, takich jak Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej czy Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej. One nie tylko koordynują wsparcie, ale również go udzielają.

- dr Andrzej Michalik

Trzeci sektor w służbie idei

Ważnymi realizatorami tej misji są organizacje pozarządowe, stowarzyszenia i fundacje. Do tej grupy należą także przedsiębiorstwa społeczne, czyli m.in. spółdzielnie czy specjalne spółki non-profit. Jako przykład może posłużyć nawet Stowarzyszenia Akademia Piłkarska Olimpia Grudziądz. Zatrudnia ono osoby, którym trudno wejść na rynek pracy – bezrobotne i niepełnosprawne. Z bliższych nam, warto wymienić także Spółdzielnię Socjalną Heca, która przeznacza wypracowane zyski na cele społeczne. Jej zespół tworzą także osoby doświadczające kryzysów psychicznych czy osoby z niepełnosprawnością.

Te grupy są szczególnie ważne, ponieważ one realizują ważną misję. w zakresie reintegracji zawodowej i społecznej. Czyli niosą nie tylko pomoc, wspierają samorządy, ale również dają pracę i aktywizują te osoby na rynku pracy.

-dr Andrzej Michalik

Mniejsze podatki, mniejsza obecność państwa?

Państwo ma szczególny udział w realizacji bezpieczeństwa społecznego. Przy okazji ostatnich wyborów (jak zwykle) rozgorzała dyskusja o wysokości podatków w Polsce. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) szacuje, że udział dochodów publicznych (czyli głównie podatków) do PKB oscyluje w Polsce na poziomie 42 procent. To nas klasyfikuje w połowie listy państw rozwiniętych zrzeszonych w OECD. Większy udział mają: Włochy, Słowacja, Portugalia, Węgry czy Norwegia. W dyskursie publicznym jednak często podnoszone są kwestie obniżania podatków lub potrzeba zaniechania ustalania nowych. Czy nie kłóci się to z misją bezpieczeństwa społecznego?

Musimy sobie tutaj zadać pytanie. Jeżeli my byśmy się znaleźli w takiej sytuacji, że z dnia na dzień stracimy pracę, stracimy dochody, nasza sytuacja materialna się pogorszy, no to czy mielibyśmy możliwość skorzystania z takiego katalogu wsparcia, gdyby nie te podatki? Oczywiście chodzi tutaj bardziej o właściwe zarządzanie środkami publicznymi, niż o podwyższenie podatków, ale w mojej opinii, musi istnieć system, z którego możemy finansować różnego rodzaju działania o charakterze społecznym. Ważne jest, żeby one miały charakter racjonalny i żeby dawały realne wsparcie, żeby osoby zagrożone wykluczeniem społecznym uzyskiwały realne wsparcie, jakie dają chociażby przedsiębiorstwa społeczne, które umożliwiają im podjęcie zatrudnienia i powrót na rynek pracy. I wydaje się, że że w tym kierunku powinniśmy iść. Zresztą w tym kierunku idzie większość krajów europejskich.

- dr Andrzej Michalik

Według naszego gościa nie odchodzimy od misji państwa opiekuńczego. Wszystko dlatego, że ten termin nie odnosi się jedynie do transferów socjalnych, ale i do aktywizacji grup społecznych zagrożonych wykluczeniem. W jednej z tych grup możemy się znaleźć i my. Odbiorcami pomocy kreowanej przez bezpieczeństwo społeczne są np. osoby z niepełnosprawnościami, wychodzące z zakładów karnych, ale także i ci, którzy długotrwale nie potrafią znaleźć pracy. 

Wiemy, że poszukiwanie pracy, mimo tego że mamy stosunkowo niskie bezrobocie, wymaga czasu, wymaga zaangażowania i jeżeli chociażby mamy kredyt, to w już w krótkiej perspektywie czasowej może wymagać wsparcia. Stąd też bardzo ważne jest to, żebyśmy nie czuli się pewni. Każdy dzień rodzi nowe wyzwania, każdy dzień jest w pewnym stopniu czymś nowym i tutaj bezpieczeństwo socjalne, społeczne jest szczególnie istotne.

- dr Andrzej Michalik

Poniżej pełna rozmowa z dr. Andrzejem Michalikiem, w której poruszyliśmy kwestie m.in. bezpieczeństwa społecznego na poziomie trzech sektorów gospodarczych, współpracy przedsiębiorstw socjalnych z samorządami oraz jej jakości: